Ülkemizde yaşanan deprem faciasının ardından dolandırıcılar tarafından depremde pert (kullanılamaz) hale gelen araçların şase numaralarının ve motorlarının çalarak bunları yurtdışından getirilen araçlara takarak piyasaya sürmüşlerdir bu araçlara change (Çenc) araç denilmektedir. Son aylarda ikinci el araç satın alan birçok şahıs aracına change (çenc) nedeniyle kolluk tarafından el konulmasıyla birlikte durumdan haberdar olmuşlardır. Peki aracınızın change (çenc) çıkması durumunda hangi haklara sahipsiniz?

Türk Borçlar Kanunu 219. maddesinde “Satıcı, alıcıya karşı herhangi bir surette bildirdiği niteliklerin satılanda bulunmaması sebebiyle sorumlu olduğu gibi, nitelik veya niteliği etkileyen niceliğine aykırı olan, kullanım amacı bakımından değerini ve alıcının ondan beklediği faydaları ortadan kaldıran veya önemli ölçüde azaltan maddi, hukuki ya da ekonomik ayıpların bulunmasından da sorumlu olur.” düzenlemesi yer almaktadır.

Yine Türk Borçlar Kanunun 223. maddesinde “Alıcı, devraldığı satılanın durumunu işlerin olağan akışına göre imkân bulunur bulunmaz gözden geçirmek ve satılanda satıcının sorumluluğunu gerektiren bir ayıp görürse, bunu uygun bir süre içinde ona bildirmek zorundadır. Alıcı gözden geçirmeyi ve bildirimde bulunmayı ihmal ederse, satılanı kabul etmiş sayılır. Ancak, satılanda olağan bir gözden geçirmeyle ortaya çıkarılamayacak bir ayıp bulunması hâlinde, bu hüküm uygulanmaz. Bu tür bir ayıbın bulunduğu sonradan anlaşılırsa, hemen satıcıya bildirilmelidir; bildirilmezse satılan bu ayıpla birlikte kabul edilmiş sayılır.” düzenlemesi yer almaktadır.

Bu düzenlemeler ışığında satılanda nitelik veya niteliği etkileyen niceliğine aykırı olan kullanım amacı bakımından değerini ve alıcının ondan beklediği faydaları ortadan kaldıran durumlarda satıcı bu durumu daha evvel bilmese dahi bu ayıptan sorumludur. Ancak alıcı gizli ayıbı öğrenir öğrenmez satıcıya derhal bildirimde bulunmalıdır. Bildirim herhangi bir şekle tabi değildir ancak yazılı bildirimde bulunulması uyuşmazlık durumunda ispat açısından kolaylık sağlayacaktır.

Satıcıya ayıp bildiriminde bulunulmasından sonra alıcı ödediği bedelin iadesini, noter masraflarını ve satım sözleşmesi için yapılan sair masrafları talep edebilir. Bu alacak kalemlerine satış gününden itibaren yasal faiz işleyecektir.

Bu noktada asıl dikkat edilmesi gereken durum noterde yapılan satım sözleşmesine yazılan bedeldir. Uygulamada vergiden kaçınmak için noterde gerçek satış bedeli gizlenerek daha düşük meblağlar yazılmaktadır. Bu durum aracınızın change çıkması durumunda olduğu gibi birçok durumda alıcının oldukça aleyhinedir, zira satıcıdan isteyebileceğiniz bedel satış bedelinden ibarettir. Noterde yapılan satım sözleşmesi resmi yazılı senet vasfını haiz olduğundan aksini ispat yalnızca bir başka resmi yazılı senetle mümkündür.

Yargıtay 13. Hukuk Dairesi 2016/28833 E. 2019/9690 K. “Davacı, eldeki davayla satın almış olduğu aracın kimliğinin değiştirildiğinin tespit edilmesi üzerine el konularak muhafaza altına alındığını ileri sürerek sözleşmenin feshini, satış bedeli ile noter ihtar masrafının davalıdan tahsilini istemiştir. Davalı araçtaki işlemlerle ilgili her hangi bir bilgisi olmadığını, kendisinin de aracı bir başkasından satın aldığını savunmuştur. Mahkemece,’… davalı iyi niyetli olup aracın change olduğunu bilmediğini beyan ettiğinden ve buna aykırı dosyada herhangi bir delil de bulunmadığı için davacının davalıdan araç satış bedelini ve sözleşmenin fesih talebi iyi niyetli 3. kişi olan davalı karşısında hakkaniyete kavuşmamıştır. Fesih talebinin haklı olabilmesi için davalının ya change olduğu aracın şasi numarası etrafında orijinal olmayan taşlama ve kaynak izlerinin iğfal kabiliyeti bulunduğu gerekçesi ile ve sanık hakkında sahtecilik ve dolandırıcılık suçundan açılmış bir dava ve aleyhine verilmiş bir mahkumiyet hükmü olması gerekirdi. Oysa böyle bir kamu davası ya da verilmiş mahkumiyet hükmü olmadığı için aksi de ispatlanamadığından davalı iyi niyetlidir. İyi niyetli davalıdan araç bedelinin istenmesi de mümkün olmadığı…’ gerekçesi ile davanın reddine karar verilmiştir. Oysa ki; Türk Borçlar Kanunun 219. maddesinde “Satıcı, alıcıya karşı herhangi bir surette bildirdiği niteliklerin satılanda bulunmaması sebebiyle sorumlu olduğu gibi, nitelik veya niteliği etkileyen niceliğine aykırı olan, kullanım amacı bakımından değerini ve alıcının ondan beklediği faydaları ortadan kaldıran veya önemli ölçüde azaltan maddi, hukuki ya da ekonomik ayıpların bulunmasından da sorumlu olur. Satıcı, bu ayıpların varlığını bilmese bile onlardan sorumludur.” şeklinde düzenleme yer almaktadır. Bu durumda; hukuki ayıplı olarak satılan araç nedeniyle davacı alıcının akidi olan satıcı, davacının zararını karşılamak zorundadır. Öyle ise, mahkemece TBK’nun 219. md. hükümleri değerlendirilerek sonucuna göre karar verilmesi gerekirken, mahkemece aksine düşüncelerle davanın reddine karar verilmesi usul ve yasaya aykırı olup, bozmayı gerektirir.”

Alıcının Trafik Tescil Kayıtlarına güvenerek satın aldığı aracın change kaydı ile zapt olunması nedeniyle uğrad

ığı zararın idarece tazmin edilmesi gerekmektedir. Bilindiği üzere motorlu araçların kayıtlarının tutulmasından ve bu kayıtlarla ilgili her türlü değişikliğin izlenmesinden idare sorumludur. Alıcı, aracı ikinci el olarak idarece hatalı olarak tutulan tescil kayıt

larına güvenerek satın aldığı, bu durumda aracın ilk tescilinin sahte belgelerle yapıldığının açıkça belirlenmesi nedeniyle trafik kayıt ve tescil hizmetinin gereği gibi yürütülmemesi sonucu meydana gelen zararın, hizmetin kusurlu işlemesi nedeniyle ortaya çıktığından idare tarafından tazmin edilmesi gerekmektedir. Yine burada da idareden talep edilebilecek bedel noterde yazılan satış bedelinden ibarettir.

Change araç davalarında idareden tazminat talep ediliyorsa görevli mahkeme hususunda içtihat birliği sağlanamamıştır. Karayollar Trafik Kanununa dayalı olarak açılan davada kanun gereği Asliye Hukuk Mahkemeleri görevli kılınmıştır.

Ancak Uyuşmazlık Mahkemesi tarafından verilen 2023/255 E. 2023/352 K. Sayılı kararında “Olayda, davacının bedelini ödeyerek satın aldığı aracın, sahte trafik kayıtları oluşturularak kendisine satışının yapıldığı, söz konusu aracı kanunlara uygun olarak, idare tarafından tutulan trafik tescil kayıtlarına güvenerek satın aldığı, tüm bu nedenlerle zarara uğradığı ve zararının meydana gelmesinde davalı idarenin de kusurlu olduğu ileri sürülerek, tazminat istemiyle açılan davada; kamu hizmetini yürütmekle yükümlü kılınan davalı idarenin, kamu hizmetini yöntemine ve hukuk kurallarına uygun olarak yürütüp yürütmediğinin, dolayısıyla hukuki sorumluluğunun bulunup bulunmadığının belirlenmesi gerekmektedir. Bu durumda, davalı idarenin hizmet kusuru ya da başka bir nedenle idarenin hukuki sorumluluğu bulunup bulunmadığının yargısal denetimi, 2577 sayılı Kanun’un 2. maddesi uyarınca idari yargı yerlerine ait olduğundan, davanın İdari Yargı yerinde görülmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.” ifadeleri ile change nedeniyle el konulan araçlarda idarenin kusuru bulunup bulmadığının denetiminin idari yargıda yapılacağına hükmetmiştir.

1. Change Araç Nedir?

Change araç, şase ve motor numarası değiştirilmiş, hurdaya ayrılmış veya kazalı araçlara takılan yasa dışı numaralara sahip araçlardır. Bu araçlar, yeniden trafiğe çıkartılarak satılır ve ciddi güvenlik riskleri barındırır.

• Bir araç kaza yapıyor ve pert oluyor. Sigorta şirketi, bedelini ödeyip aracı hurdaya ayırıyor. Fakat, hurdaya ayrılan bu aracın şase ve motor numaraları değiştirilerek başka bir araca takılıyor ve bu araç yasalmış gibi satışa sunuluyor. Bu araç, bir change araçtır.
• Yurtdışından gümrükten kaçak olarak getirilen araçların şase ve motor numaraları değiştirilerek yasal belgeli gibi gösterilir ve satılır. Bu araçlar da change araç sınıfına girer.

2. Aracımın Change Olduğunu Nasıl Anlarım?

Resmi Kayıt Kontrolü:

• E-Devlet veya trafik tescil şubelerinde aracınızın ruhsat ve plaka bilgilerini kontrol ederek şase ve motor numaralarının doğruluğunu teyit edin. Herhangi bir tutarsızlık veya şüpheli durum varsa, yetkililere bildirin.
• Aracınızın muayene kayıtlarını inceleyin. Muayenede farklı bir şase veya motor numarası tespit edilirse, change araç olma ihtimali yüksektir.

Detaylı İnceleme:

• Yetkili serviste veya ekspertiz firmalarında aracınızın şase ve motor numaralarını detaylı incelemeye tabi tutarak değiştirilip değiştirilmediğini kesin olarak öğrenin.
• Aracın boya ve kaporta durumunu inceleyin. Farklı renk tonları, kaynak izleri veya kusurlar change araç olma ihtimalini gösterebilir.

Geçmiş Araştırma:

• Aracın geçmişini ve kaza kayıtlarını detaylı inceleyin. Kazalı veya hasarlı araçların change araç olma ihtimali daha yüksektir.
• Satıcı hakkında detaylı bilgi edinerek güvenilirliğinden ve itibarından emin olun. Daha önce change araç satışı veya dolandırıcılık gibi bir durumla bağlantılı olup olmadığını araştırın.

3. Change Araç Mağdurları Ne Yapabilir?

Yasal Haklarınızı Koruyun:

• Satıcıya Karşı Tazminat Davası:

Change araç satın alan mağdurlar, Türk Borçlar Kanunu’na dayanarak satıcıya karşı tazminat davası açabilir. Bu davada, aracın bedeli, noter masrafları, ekspertiz ücreti, ve diğer maddi ve manevi zararlar tazmin edilebilir.

Mağdur, change araç satın aldığını ve bu durumdan dolayı maddi ve manevi zarar gördüğünü ispatlayabilirse, satıcıdan aşağıdakileri talep edebilir:

• Ödediği aracın bedelinin iadesi
• Noter masrafları ve ekspertiz ücreti
• Maddi tazminat

Tazminat Miktarının Belirlenmesi:

Tazminat miktarı, mağdurun yaşadığı maddi ve manevi zarara göre belirlenir. Maddi zarar, aracın bedelini, noter masraflarını, ekspertiz ücretini ve diğer masrafları kapsar.

Dava Süreci:

Tazminat davası, Asliye Hukuk Mahkemelerinde açılır. Dava süreci, delillerin toplanmasına ve bilirkişi incelemesine göre değişir.

İdareye Karşı Tazminat Davası:

Mağdurlar, trafik tescil kayıtlarının hatalı tutulmasından dolayı idareye karşı da tazminat davası açabilir. Bu davada, idare tarafından kusurlu işlem yapıldığı ve bu kusurdan dolayı mağduriyet yaşandığı ispatlanmalıdır.

Mağdur, aracı satın almadan önce e-Devlet veya trafik tescil şubelerinde kontrol etmesine rağmen, ruhsat ve plaka bilgilerindeki şase ve motor numaralarının hatalı olduğunu ve aracın change olduğunu ispatlayabilirse, idareden aşağıdakileri talep edebilir:

• Ödediği aracın bedelinin iadesi
• Noter masrafları ve ekspertiz ücreti
• Maddi ve manevi tazminat

Tazminat Miktarının Belirlenmesi:

Tazminat miktarı, mağdurun yaşadığı maddi ve manevi zarara göre belirlenir. Maddi zarar, aracın bedelini, noter masraflarını, ekspertiz ücretini ve diğer masrafları kapsar. Manevi zarar ise, mağdurun yaşadığı stres, üzüntü ve endişe gibi duygusal kayıpları kapsar.

İspat Yükü:

Mağdur, idare tarafından kusurlu işlem yapıldığını ve bu kusurdan dolayı maddi ve manevi zarar gördüğünü ispatlamak zorundadır. Bu ispat için, ruhsat ve plaka belgeleri, ekspertiz raporu, satış sözleşmesi, ve diğer deliller kullanılabilir.

Dava Süreci:

Tazminat davası, İdari Yargı yerlerinde açılır. Dava süreci, delillerin toplanmasına ve bilirkişi incelemesine göre değişir.

4. Change Araç Dolandırıcılığından Korunmak İçin:

• Araç Satın Almadan Önce Ekspertiz:

Araç satın almadan önce, güvenilir bir ekspertiz firmasında detaylı ekspertiz yaptırın. Ekspertiz raporu, aracın şase ve motor numaralarının doğruluğunu ve aracın genel durumunu teyit etmenizi sağlar.

• Güvenilir Satıcı:

Araç satın alırken, güvenilir ve bilinen satıcılardan tercih edin. Satıcının geçmişini ve itibarını araştırın. Daha önce change araç satışı veya dolandırıcılık gibi bir durumla bağlantılı olup olmadığını kontrol edin.

• Ruhsat ve Plaka Kontrolü:

Satın alacağınız aracın ruhsat ve plaka bilgilerini e-Devlet veya trafik tescil şubelerinde kontrol edin. Şase ve motor numaralarının doğruluğunu ve herhangi bir tutarsızlık olup olmadığını teyit edin.

• Noterde Satış Bedeli:

Noterde yapılan satış sözleşmesine, gerçek satış bedelini yazdırın. Düşük bedel beyanı, ileride tazminat talep etmeniz durumunda aleyhinize kullanılabilir.

5. Ek Bilgiler:

• Change araç dolandırıcılığı, Türk Ceza Kanunu’nda “Dolandırıcılık” suçunu oluşturur.
• Change araçların satışı ve kullanımı yasaktır.
• Change araçlara el konulur ve trafikten men edilir.

6. Yasal Uyarı:

Bu rehberde

• Change araç satın aldım ne yapmalıyım?
• Change araçtan nasıl kurtulurum?
• Change araç davası nasıl açılır?
• Change araç tazminatı ne kadar?
• Change araç mağdurları için yardım hattı
• Change araç hakkında yasal düzenlemeler

sorularına vermeye çalıştık. Yasal haklarınız ve davanızla ilgili detaylı bilgi için  avukata danışmanız tavsiye edilir.