Hangi Mallar Haczedilemez? Güncel Hukuki Değerlendirme

Türkiye’de icra ve haciz işlemleri 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu (İİK) m. 82 ve 83 başta olmak üzere, çeşitli özel kanunlarla düzenlenmiştir. Borç tahsilini sağlamak amacıyla, borçlunun malvarlığına haciz konulabilir. Ancak, insan onuruna yakışır bir yaşam sürdürebilmesi, ailesinin mağdur olmaması ve kamu hizmetlerinin aksamaması adına bazı malların haczi yasaklanmıştır.

Bu yazıda tamamen ve kısmen haczedilemeyen malları ve borçlunun yasal haklarını ele alacağız.

1. Tamamen Haczedilemeyen Mallar (İİK m. 82)

İcra ve İflas Kanunu’nun 82. maddesi, borçlunun ve ailesinin temel ihtiyaçlarını karşılamak, mesleğini sürdürebilmek ve kamu yararını koruyabilmek amacıyla belirli malların haczedilemeyeceğini düzenler.
Tamamen haczedilemeyen malları üç gruba ayırabiliriz:

A) Kamu Malları ve Kamu Hizmetine Tahsis Edilen Mallar

Devlete ve kamu tüzel kişiliklerine ait olup hizmet amacıyla kullanılan mallar haczedilemez.
Bunlara örnek olarak:

Devlet malları ve kamu hizmetlerine tahsis edilmiş varlıklar (Muhasebe-i Umumiye Kanunu m. 2)
Belediye malları ve kamu hizmetine ayrılmış taşınmazlar (1580 sayılı Belediye Kanunu)
Devlet okulları, hastaneler, polis ve askeri birimlerin araç ve binaları
Belediyeye ait parklar, hastaneler, mezarlıklar, köprüler ve içme suyu tesisleri
Kamu bankalarının özel fonları

Ancak belediyeye ait ticari işletmelerin mal varlıkları (kiraya verilen dükkânlar vb.) haczedilebilir.

B) Borçlunun ve Ailesinin Temel Yaşamı İçin Zorunlu Mallar

Borçlunun ve ailesinin zorunlu ev eşyaları
- Yatak, battaniye, çamaşır makinesi, mutfak eşyaları gibi günlük yaşam için vazgeçilmez eşyalar haczedilemez.
- Lüks eşyalar (ikinci televizyon, PlayStation, pahalı antikalar) haczedilebilir.
Borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli eşyalar
- Avukatın hukuk kitapları, doktorun stetoskopu, terzinin dikiş makinesi, marangozun aletleri haczedilemez.
- Ancak lüks veya fazla olan iş araçları haczedilebilir.
Borçlunun ve ailesinin 3 aylık gıda ve yakacak ihtiyacı
Borçlunun mesken olarak kullandığı evi
- Eğer tek evi varsa ve sosyal durumuna uygunsa haczedilemez.
- Eğer evi lüksse veya borçtan fazla değere sahipse satılabilir ancak borçluya yeni bir ev alması için yeterli bedel bırakılır.
Çiftçilerin geçimini sağlayan tarım aletleri ve çift hayvanları
- Borçlu çiftçinin traktörü ve diğer tarım makineleri haczedilemez.
- Ancak fazla traktörü veya tarım arazisi varsa haczedilebilir.
Borçlunun bir süt veren ineği veya üç keçi/koyunu ve bunların 3 aylık yem ihtiyacı

C) Özel Kanunlarla Haczi Yasaklanan Mallar

Bazı özel kanunlar, belirli mal ve hakların haczini yasaklamıştır:

Şehit ve gazilere ödenen maaşlar ve yardımlar
Engellilere sağlanan sosyal yardımlar ve bakım maaşları
Öğrencilere verilen burslar ve eğitim yardımları
İş kazası ve meslek hastalığı tazminatları
Devlet tarafından sağlanan teşvik kredileri ve hibeler
Özel fonlarla sağlanan yardımlar (Örn: Tarım destekleri, KOSGEB hibeleri)

2. Kısmen Haczedilebilen Mallar (İİK m. 83)

Bazı gelirler, tamamen haczedilemez ancak belirli bir oran dahilinde haczedilebilir.
Bunlar şunlardır:

Maaş ve ücretler:
- Asgari ücretin en fazla 1/4’ü haczedilebilir.
- Ancak nafaka borçlarında maaşın tamamı haczedilebilir.
- Emekli maaşları, ancak borçlunun rızası ile haczedilebilir.
Serbest meslek sahiplerinin kazançları:
- Borçlunun asgari geçimini sağlayan miktar hariç, kalan kazançlar haczedilebilir.
Kira gelirleri:
- Eğer borçlunun birden fazla taşınmazı varsa, fazla olan kira gelirleri haczedilebilir.
Çiftçilerin tarım ürünleri satış gelirleri:
- Çiftçinin geçimi için gerekli olan miktar ayrıldıktan sonra kalan mahsul haczedilebilir.

3. Haczedilmezlikten Feragat Edilebilir mi?

İİK m. 82/12 ve Yargıtay içtihatlarına göre borçlu, haczedilemez malları hacizden önce feragat edemez.
Ancak haciz işlemi başladıktan sonra feragat edebilir.

Borçlu, haczedilemezlikten feragat ederse, bu feragat bağlayıcıdır ve geri alınamaz.
İpotekli taşınmazlarda meskeniyet iddiasında bulunulamaz.
Hacizden kaçınmak için mal kaçıran borçlular hakkında mal kaçırma suçlaması (İİK m. 331) uygulanabilir.

4. Sık Sorulan Sorular (SSS)

1. Tek bir arabası olan borçlunun aracı haczedilir mi?

Eğer mesleği için kullanıyorsa (örneğin taksici ise) haczedilemez.
Kişisel kullanım içinse haczedilebilir.

2. Asgari ücretle çalışan birinin maaşı haczedilebilir mi?

Evet, ancak yalnızca 1/4’ü haczedilebilir.
Nafaka borçlarında ise tamamı haczedilebilir.

3. Kiracı olan birinin oturduğu ev haczedilir mi?

Hayır, kiracının oturduğu ev haczedilemez.

4. Borçlunun banka hesabındaki paraya haciz gelir mi?

Eğer hesapta geçimi için gerekli miktardan fazla para varsa haczedilebilir.
Ancak emekli maaşları ancak borçlunun rızasıyla haczedilebilir.

5. Çiftçilerin traktörü haczedilebilir mi?

Borçlunun geçimini sağladığı traktör haczedilemez.
Ancak fazla traktörleri haczedilebilir.

6. Borçlu, sosyal yardım veya engelli maaşı alıyorsa bu haczedilebilir mi?

Hayır, sosyal yardımlar haczedilemez.

7. Şirket sahibinin mal varlığı kişisel borçları için haczedilebilir mi?

Hayır, ancak şahsi kefaleti varsa haczedilebilir.

Sonuç:
Borçluların haciz işlemleriyle karşılaştığında haklarını bilmesi ve gerekirse icra mahkemelerine itiraz etmesi önemlidir.
Daha fazla bilgi için Kayseri avukatlarıyla iletişime geçebilirsiniz.